Hành trình lặng lẽ đi tìm danh tính cho những anh hùng liệt sĩ

Bắt đầu từ một chủ trương

Trải qua 2 cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, bảo vệ Tổ quốc và làm nhiệm vụ quốc tế, hàng triệu người con ưu tú của dân tộc với tinh thần yêu nước, ý chí kiên cường, bất khuất đã không tiếc xương máu, hy sinh cho sự nghiệp cách mạng cao cả. Chiến tranh đã lùi xa nhưng nỗi đau vẫn còn hiện hữu, nhất là đối với những thân nhân liệt sĩ vì còn rất nhiều liệt sĩ chưa tìm thấy hài cốt, nhiều mộ liệt sĩ biết thông tin nhưng không đầy đủ và chưa chính xác, nhiều mộ liệt sĩ chưa xác định được danh tính.

Với tinh thần không để những anh hùng, liệt sĩ bị lãng quên, hơn nửa thế kỷ sau ngày thống nhất đất nước, hành trình đi tìm danh tính cho các liệt sĩ vẫn chưa bao giờ ngơi nghỉ. Công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ luôn được Đảng, Nhà nước xác định là nhiệm vụ chính trị quan trọng, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn" của dân tộc. Để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ, với trách nhiệm của thế hệ được thụ hưởng hòa bình, độc lập dân tộc, Bộ Công an đã triển khai xây dựng cơ sở dữ liệu căn cước có tích hợp dữ liệu thông tin ADN và đề xuất Chính phủ thực hiện Đề án thu thập, phân tích mẫu sinh phẩm ADN của thân nhân liệt sĩ để xác định danh tính hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin, theo đúng tinh thần chỉ đạo của Chính phủ và Ban Chỉ đạo quốc gia về tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ. Trong đó, có nhiệm vụ đặc biệt: thu nhận mẫu ADN từ thân nhân liệt sĩ để xây dựng ngân hàng Gen Quốc gia, làm cơ sở dữ liệu khoa học để đối chiếu và xác định danh tính hài cốt liệt sĩ. 

Đây là một chủ trương nhân văn và đầy trách nhiệm, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Lực lượng Công an nhân dân được giao nhiệm vụ phối hợp cùng các đơn vị y tế, quân đội, chính quyền địa phương để tiếp cận, thu nhận, giám định mẫu ADN từ thân nhân liệt sĩ trên phạm vi cả nước. Việc thu mẫu ADN được thực hiện một cách khoa học, nghiêm ngặt, đúng quy trình và hoàn toàn miễn phí, trong đó ưu tiên lấy mẫu của mẹ đẻ liệt sĩ và người thân bên ngoại của liệt sĩ, bởi đây là Gen trực hệ theo huyết thống, cho độ chính xác cao. Đây là bước chuẩn bị đầu tiên cho hành trình tìm kiếm, xác định danh tính liệt sĩ. Từ đây đã mở ra cơ hội mới để hàng trăm nghìn liệt sĩ “Chưa biết tên” sẽ sớm được “xác thực” đầy đủ, chính xác danh tính.

Thực hiện chủ trương trên, từ tháng 7/2024, Ngân hàng Gen (ADN) liệt sĩ chưa xác định được thông tin và thân nhân liệt sĩ chính thức ra mắt. Đây không chỉ thể hiện những thành tựu, “điểm sáng” của Đề án 06 trong chuyển đổi số mà còn có ý nghĩa nhân văn sâu sắc khi góp phần xoa dịu nỗi đau chiến tranh. Việc ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh xác thực điện tử cũng như ứng dụng tiện ích của Đề án 06 trong việc đối sánh dữ liệu, thu thập mẫu ADN đối với thân nhân liệt sĩ là một trong những nội dung trọng tâm mà Chính phủ hướng đến.

Gian nan từng bước chân

Theo số liệu thống kê, hiện nay trên địa bàn cả nước còn khoảng 500.000 liệt sĩ chưa xác định được danh tính, trong đó 200.000 hài cốt chưa quy tập và 300.000 hài cốt đã an táng nhưng thiếu thông tin. Riêng trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, có 37.720 liệt sĩ chưa xác định được thông tin với tổng số 39.137 trường hợp thân nhân cần thu nhận mẫu ADN.

Xác định công tác thu nhận mẫu ADN cho thân nhân liệt sĩ là việc làm có ý nghĩa nhân văn cao cả, thể hiện trách nhiệm và sự tri ân sâu sắc đối với các anh hùng liệt sĩ đã không tiếc máu xương, tuổi xuân hiến trọn đời mình cho độc lập, tự do của Tổ quốc, trong những năm qua, cùng với lực lượng Công an cả nước, Công an tỉnh Thanh Hóa đã huy động lực lượng phối hợp chặt chẽ với các ngành chức năng tiến hành rà soát, thu thập thông tin, tổ chức lấy mẫu ADN của liệt sĩ và thân nhân các anh hùng, liệt sĩ để phục vụ công tác tìm kiếm hài cốt liệt sĩ chưa xác định được danh tính.

Chỉ tính riêng trong đợt cao điểm lần thứ nhất diễn ra từ ngày 12/5 đến ngày 16/5, các lực lượng chức năng đã thu nhận được 933 mẫu ADN đối với các trường hợp là mẹ đẻ liệt sĩ và 01 trường hợp là thân nhân cận huyết thống bên ngoại của liệt sĩ. Đây là những mẫu ADN vô cùng quý giá nhằm làm phong phú hơn những thông tin, dữ liệu khoa học để đối chiếu, so sánh với dữ liệu ADN liệt sĩ, từ đó tìm ra danh tính của các liệt sĩ, thắp lên niềm hi vọng của các gia đình trong hành trình tìm kiếm hài cốt liệt sĩ.

Ông Tạ Hữu Dũng, Trưởng phòng Vận hành thu mẫu Dự án, Công ty Cổ phần GeneStory - đơn vị phối hợp với Bộ Công an trong công tác thu nhận mẫu ADN ở Thanh Hóa cho biết: Chúng tôi bố trí cán bộ có kỹ thuật và có kinh nghiệm để lấy mẫu. Đồng thời phía công ty cũng bố trí vận chuyển mẫu đi Hà Nội ngay trong ngày để bảo đảm chất lượng mẫu lấy, phục vụ cho công tác xét nghiệm, phân tích mã Gen và cập nhật dữ liệu.

Thanh Hóa là tỉnh có diện tích rộng, dân số đông, với đặc điểm địa lý có nhiều địa bàn miền núi, biên giới xa xôi cách trung tâm tỉnh lỵ hơn 200 kilomet, giao thông đi lại rất khó khăn, thời tiết khắc nghiệt... Vì vậy những chuyến đi thu mẫu ADN của các lực lượng chức năng không đơn giản là “gõ cửa từng nhà” mà các anh, các chị phải rất vất vả trèo đèo, lội suối, tranh thủ mọi thời gian (kể cả thứ Bảy, Chủ nhật) để đến từng nhà, gặp gỡ từng người thân của liệt sĩ để tiến hành thu nhận mẫu ADN.

Xã miền núi Thạch Lập nằm ở phía Tây Bắc cách trung tâm huyện Ngọc Lặc gần 20 kilomet, với hơn 90% dân số là người dân tộc Mường. Để đến được nhà mẹ liệt sĩ Phạm Thị Chũ, Đoàn công tác của Công an tỉnh và Công an xã phải di chuyển trên những đoạn đường quanh co, gồ ghề. Có những đoạn đường xe ô tô không thể vào được, Tổ công tác phải đi bộ dưới các nắng gắt giữa trưa hè lên đến gần 40 độ C. Tuổi già khiến mẹ quên đi nhiều điều nhưng khi nhắc đến tên con trai là liệt sĩ Phạm Văn Trọng (sinh năm 1960) đã hi sinh tại mặt trận phía Tây Nam khi mới tròn 19 tuổi, mẹ vẫn rất nhớ như in ngày tiễn con lên đường theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc. 

Trong câu chuyện kể về người con trai đã hi sinh, ánh mắt mẹ vẫn đượm buồn khi đất nước đã hòa bình thống nhất mà mẹ vẫn chưa biết con mình đang yên nghỉ ở đâu. Chính vì vậy khi có Chương trình thu thập mẫu AND để phục vụ công tác tìm kiếm, quy tập liệt sĩ, mẹ mừng và hy vọng nhiều lắm.

Tương tự, tại huyện miền núi Cẩm Thủy, mặc dù địa hình đồi núi xa xôi khiến việc di chuyển vô cùng khó khăn, nhưng với tinh thần trách nhiệm cao, chỉ trong một ngày làm việc cật lực, Tổ công tác của Công an tỉnh đã thu nhận được 23 mẫu ADN của thân nhân là mẹ đẻ liệt sĩ. Qua đó thắp lên niềm hy vọng tìm con sau bao năm tháng chờ đợi trong mỏi mòn và thương nhớ.

Trung úy Lê Văn Tùng, cán bộ Phòng Cảnh sát Quản lý hành chính về trật tự xã hội, Công an tỉnh Thanh Hóa chia sẻ: “Có những bản làng nằm rất xa trung tâm, để vào được, anh em phải di chuyển hàng trăm cây số, vừa bị áp lực về khoảng cách địa lý, vừa bị áp lực đảm bảo chất lượng tốt nhất cho các mẫu sinh phẩm. Trời nắng nóng, trong khi có rất nhiều trường hợp cần phải thu nhận ngay trong ngày để kịp thời gửi về trung tâm xét nghiệm. Có những mẹ đã già yếu, không còn minh mẫn nên việc lấy mẫu cũng cần phải kiên trì giải thích và được đồng thuận cũng mới lấy được”.

Không chỉ khó về địa lý, nhiều gia đình ở đây còn không có sóng điện thoại, không biết tiếng phổ thông, khiến việc liên hệ và tuyên truyền, vận động phải thông qua các già làng hoặc cán bộ xã làm cầu nối. Bên cạnh đó, việc xác minh mối quan hệ huyết thống giữa liệt sĩ và thân nhân còn là một hành trình gian nan về thủ tục hành chính. Nhiều gia đình không còn giấy tờ gốc, thậm chí thân nhân cũng đã lớn tuổi, sức khỏe yếu, trí nhớ kém, khiến công tác xác minh trở nên hết sức khó khăn.

Trách nhiệm với từng giọt máu, từng thông tin

Khó khăn, vất vả, gian truân là vậy, nhưng với tinh thần trách nhiệm, sự cố gắng nỗ lực của các lực lượng, trực tiếp là lực lượng Công an Thanh Hóa đã không quản ngại gian khó, trực tiếp đến tận các thôn, bản, từng hộ gia đình, kiên trì tìm kiếm, rà soát hàng nghìn hồ sơ bảo đảm đúng người, đúng quy trình. Đồng thời, phối hợp với lực lượng Quân đội, Y tế và chính quyền cơ sở để xác định được thân nhân phù hợp.

Quy trình thu nhận mẫu tuy không phức tạp, nhưng lại đòi hỏi sự kiên trì, cẩn trọng tuyệt đối. Từng thao tác lấy mẫu cũng được tuân thủ nghiêm ngặt quy trình chuyên môn. Mỗi mẫu ADN là một niềm hy vọng nhưng phía sau đó là cả một câu chuyện, một thân phận, một gia đình. Vì vậy, mỗi giọt máu, mỗi tế bào niêm mạc thu nhận được là cả một câu chuyện về lòng kiên trì, sự sẻ chia và nghĩa tình sâu đậm.

Tính đến nay, trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa đã có hàng nghìn mẫu ADN đã được thu nhận và gửi về trung tâm giám định gen. Mỗi người được gọi đúng tên trên bia mộ là thêm một gia đình được an ủi, thêm một linh hồn được yên nghỉ. Đó là phần thưởng lớn lao, là động lực âm thầm thôi thúc những người lính thời bình tiếp tục hành trình nhân văn này.

Để có được kết quả đó, Công an tỉnh Thanh Hóa đã tiếp tục phối hợp với Sở Nội vụ, các tổ chức chính trị xã hội để rà soát, xác minh, thu thập, làm sạch thông tin thân nhân liệt sỹ chưa xác định được danh tính, cập nhật dữ liệu trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Hiện nay, Công an tỉnh đang tiếp tục chỉ đạo Công an cấp xã phối hợp rà soát, tổng hợp thông tin theo phiếu khảo sát để xác định thân nhân có quan hệ huyết thống theo dòng họ ngoại với các liệt sĩ chưa xác định được danh tính và tự nguyện cung cấp mẫu sinh phẩm trong quá trình cấp căn cước để phục vụ lưu trữ, đối chiếu, xác định danh tính hài cốt liệt sĩ. Tiếp tục bước chuẩn bị tốt nhất cho hành trình dài tìm kiếm, xác định danh tính hài cốt các liệt sĩ, đưa các anh về với gia đình.

Lời kết

Chiến tranh qua đi để lại nhiều nỗi đau chưa thể xoa dịu. Nhưng chính trong  công việc đầy gian khổ, tỉ mỉ và thầm lặng này, hình ảnh người chiến sĩ Công an nhân dân lại sáng lên với một diện mạo đầy nhân ái và trách nhiệm. Họ không chỉ giữ gìn bình yên cuộc sống hôm nay mà còn đang góp phần hàn gắn ký ức chiến tranh, nối liền sợi dây linh thiêng giữa quá khứ và hiện tại. Và hành trình ấy sẽ không dừng lại cho đến khi tất cả những người con đã anh dũng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc đều được gọi đúng tên mình.

Chủ trương thu nhận mẫu ADN thân nhân liệt sĩ là một nỗ lực bền bỉ của Đảng, Nhà nước, và các lực lượng chức năng, trong đó lực lượng Công an nhân dân đóng vai trò là cầu nối giữa chính sách và nhân dân. Đó không chỉ là câu chuyện khoa học hình sự, mà là câu chuyện của nghĩa tình, của lòng biết ơn, của sự trở về với cội nguồn dân tộc./.